Umowa barterowa: czym jest i jak ją rozliczać?

W obrocie gospodarczym firmy mogą rozliczać się nie tylko w formie pieniężnej, ale także poprzez przekazanie innego towaru lub świadczenie usługi. Dla takiego rodzaju transakcji istnieje określenie: umowa barterowa, która obejmuje bezpośrednią wymianę towarów i usług. Barter to zatem nic innego, jak wymiana towarów lub usług między dwoma podmiotami bez użycia gotówki. 

Podstawa prawna umowy barterowej

W Kodeksie cywilnym nie znajdziemy definicji takiego pojęcia jak umowa barterowa. Należy ona do umów nienazwanych, o których mowa w art. 603-604 Kodeksu cywilnego. Do umowy barterowej stosuje się odpowiednio przepisy o umowach sprzedaży. W tego rodzaju umowach każda ze stron jest sprzedawcą i nabywcą równocześnie.

Umowa barterowa jest umową wzajemną polegającą na tym, że między świadczeniami stron zachodzi stosunek ekwiwalentności. Wymieniane towary lub usługi mogą mieć równą wartość. Nie ma jednak też przeszkód, aby świadczenia te nie były sobie równe. Jeżeli strony dokonają wymiany towarów lub usług o nierównej wartości oznacza to, iż jeden z kontrahentów zobowiązany jest do dopłaty różnicy w formie pieniężnej.

Co musi zawierać umowa barterowa

Umowa barterowa charakteryzuje się dużą elastycznością i dowolnością ponieważ nie ma regulacji odnośnie jej formy (pisemnej, ustnej) i treści. Jednak gdy przedmiotem wymiany jest rzecz, dla której przepisy wymagają zachowania szczególnej formy, należy ją zachować np. dla umów przeniesienia własności nieruchomości. Ponadto należy zaznaczyć, że dla celów dowodowych, jak również dla celów podatkowych warto umowy te zawierać w formie pisemnej. 

Umowa barterowa powinna zatem zawierać:

• miejsce i datę zawarcia,
• wskazanie stron umowy,
• przedmiot umowy (ilość, jakość oraz wartość towarów lub opis usług obu stron i ich wartość),
• terminy i warunki dostaw oraz zasady rozliczenia,
• zasady postępowania, jeśli barter nie zostanie wykonany albo wykonany częściowo,
• konsekwencje niewywiązania się z umowy.

Warto, aby w umowie zawarte były postanowienia, które zabezpieczają interes każdej ze stron.

Podstawą umowy barterowej jest właściwa wycena wzajemnych świadczeń. Istotne jest, aby wskazana w umowie cena towarów lub usług nie była zaniżona ani zawyżona. W przeciwnym wypadku trzeba liczyć się z ryzykiem zakwestionowania umowy przez urząd skarbowy. Krótko mówiąc wycena towarów i usług powinna odpowiadać realnym cenom, które funkcjonują na rynku.

Umowa barterowa a podatek dochodowy

Przychodem podatkowym w umowie barterowej jest wartość wykonanego świadczenia w naturze, wyrażona w cenie określonej w umowie. Moment powstania przychodu ustalany jest na zasadach ogólnych. Przychód powstaje więc w dniu wydania rzeczy lub wykonania usługi, nie później niż dzień wystawienia faktury. Wartość przychodu powinno się określać według cen rynkowych stosowanych w obrocie rzeczami lub prawami tego samego rodzaju i gatunku uwzględniając w szczególności stan i stopień zużycia.

Jeżeli cena wskazana w umowie barterowej bez uzasadnionej przyczyny będzie znacznie odbiegać od wartości rynkowych, przychód ten może zostać określony przez organy podatkowe w wysokości wartości rynkowej. Sprzedaż towaru czy usługi w ramach umowy barterowej należy udokumentować fakturą.

Opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlega dochód czyli różnica między uzyskanym przychodem z tytułu dostarczonych towarów lub usług a poniesionymi kosztami wytworzenia lub nabycia.

Przykład 1:

W ramach umowy barterowej podmiot A przekazuje podmiotowi B towar o wartości rynkowej 10 tys. zł. Towar ten został nabyty za 8 tys. zł.

Przychód dla podmiotu A wynosi 10 tys. zł, koszt uzyskania przychodu 8 tys. zł, dochód 2 tys. zł.

Jeśli podmiot A otrzyma od podmiotu B w ramach barteru inny towar o wartości rynkowej 10 tys. zł możliwe są 2 sytuacje:

• zużycie towaru na własne potrzeby przed podmiot A (koszt 10 tys. zł),
• przekazanie towaru na magazyn i jego późniejsza sprzedaż (w momencie sprzedaży koszt 10 tys. zł, a przychód w zależności od warunków ustalonych z kontrahentem).

Umowa barterowa a podatek VAT

W ustawie o VAT nie znajdziemy regulacji opisujących wprost czym jest umowa barterowa. Zgodnie z ogólną zasadą opodatkowaniu VAT podlega odpłatna dostawa towarów i usług na terytorium kraju. Transakcje barterowe są świadczeniami odpłatnymi, a więc należy opodatkować je podatkiem od towarów i usług. Odpłatność w rozumieniu ustawy o VAT nie musi mieć jedynie formy pieniężnej- może to być również świadczenie o charakterze rzeczowym.

Stawka podatku VAT zależna jest od przedmiotu umowy barterowej. Sprzedawca stosuje taką stawkę VAT, jaka wynika dla danego rodzaju czynności opodatkowanej (dostawy towaru lub wykonanej usługi).

Jeśli usługi lub towary, które są wymieniane, objęte są różnymi stawkami lub zwolnieniem, to cała transakcja barterowa nie będzie neutralna podatkowo.

Przy umowie barterowej obowiązek podatkowy powstanie na zasadzie ogólnej tj. z chwilą dokonania dostawy towaru lub wykonania usługi chyba, że przepisy ustawy o VAT przewidują szczególny moment powstania obowiązku podatkowego. Moment powstania obowiązku podatkowego każda ze stron umowy ustalona odrębnie, zgodnie z przedmiotem czynności dokonywanych przez każdą z nich (dostawy lub świadczenia usług). Obie strony transakcję powinny udokumentować faktura VAT.

Podstawą opodatkowania jest wartość rynkowa przekazywanego towaru lub wykonanej usługi. Urząd skarbowy może zakwestionować umowę barterową jeżeli uzna, że wartość wymienianych towarów i usług nie odpowiada średnim cenom rynkowym.

Rozliczanie transakcji barterowej z osobą fizyczną

Przedsiębiorca zawierający umowę barteru z osobą fizyczną wystawia fakturę na wydany towar lub wykonaną usługę. Niestety osoba fizyczna nie prowadząca działalności gospodarczej nie ma takiej możliwości. Powoduje to problem z zaliczeniem w koszty podatkowe usługi lub towaru gdyż sama umowa barterowa nie jest podstawą do rozliczenia kosztów. Wówczas barter można rozliczyć przez wystawienie umowy o dzieło lub umowy zlecenia (w przypadku świadczenia usług), albo umowy sprzedaży (w przypadku sprzedaży towaru), które zastąpią fakturę.

Przedsiębiorca w rozliczeniu transakcji barterowej z osobą fizyczną nie ma także możliwości odliczenia podatku VAT naliczonego z powodu braku faktury. Pod tym względem, transakcja z osobą prywatną nie różni się od barteru zawartego z firmą zwolnioną z podatku VAT.

Autor: Agnieszka Bojar, Manager obszaru Księgowości w warszawskim biurze rachunkowym MDDP Outsourcing.

Źródła:

Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny.

Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług.