Wycena produktów gotowych, półproduktów i produktów w toku

Wycena produktów gotowych, półproduktów i produkcji w toku jest nieodłącznym elementem właściwego prowadzenia ksiąg rachunkowych. Jak zatem prawidłowo zaewidencjonować te zdarzenia w księgach spółki? 

Produkty gotowe, produkcja w toku oraz półprodukty reguluje ustawa o rachunkowości (art. 3, ust. 19) i zgodnie z jej brzmieniem zalicza się je do rzeczowych aktywów obrotowych, tj. zapasów. 

W skład produktów zalicza się: 

• wyroby gotowe 
• produkty własnej produkcji rolnej i ogrodniczej 
• usługi zdatne do sprzedaży, ale nieodebrane i niezafakturowane a wykonane  

Do półproduktów zalicza się: 

• elementy składowe, przeznaczone do montażu lub przerobu w dalszych fazach 
• elementy, które przeszły daną fazę produkcyjną i nadają się do dalszej odsprzedaży. 

Produkty w toku obejmują: 

• wyroby rozpoczęte, ale niezakończone, wymagające dalszej obróbki 
• usługi w toku 

W bilansie produkty w toku oraz półprodukty są prezentowane w jednej pozycji. 

Zgodnie z art. 17 ust. 2 ustawy o rachunkowości kierownik jednostki podejmuje decyzję o wyborze jednej z poniższych metod prowadzenia ksiąg pomocniczych dla tych grup składników: 

• ewidencja ilościowo -wartościowa 
• ewidencja ilościowa 
• wybór odpisywania w koszty wartości wytworzonych produktów w momencie ich wytworzenia 

Natomiast jednostki, które wybiorą wariant ilościowo – wartościowy, wybierają również rodzaje cen ewidencyjnych. Należą do nich: 

• rzeczywiste koszty wytworzenia, tzw. zmienne koszty ewidencyjne 
• stałe koszty ewidencyjne. 

Rzeczowe składniki aktywów obrotowych wycenia się nie rzadziej niż raz w roku na dzień bilansowy według cen nabycia lub kosztów wytworzenia, nie wyższych od cen ich sprzedaży netto na dzień bilansowy (art. 28, ust. 1, pkt 6 ustawy o rachunkowości). Są to podstawowe zasady wyceny zapasów. Jednostka więc powinna dostosować system i zasady ewidencji do specyfiki swojej działalności, który będzie pozwalał na wiarygodne określenie kosztów wytworzenia produktów. 

Ustawa o rachunkowości (art. 28) przewiduje wyjątek od zasady wyceny według kosztu wytworzenia. Dopuszcza wycenę według cen sprzedaży netto w poniższych przypadkach: 

• gdy koszt wytworzenia jest wyższy od cen sprzedaży netto na dzień bilansowy 
• nie jest możliwe ustalenie kosztu wytworzenia 

W takiej sytuacji należy rozważyć dokonanie odpisu aktualizującego wartość rzeczowych składników aktywów obrotowych.  

Na dzień bilansowy wartość rzeczowych aktywów obrotowych, wyrażoną w cenach ewidencyjnych doprowadza się zatem do poziomu cen nabycia/ zakupu – w przypadku materiałów i towarów oraz do poziomu kosztów wytworzenia, nie wyższych od cen sprzedaży netto. Nie dotyczy to produktów gotowych, produktów w toku i półproduktów, jeżeli do ich ewidencji użyto kosztów planowanych, a różnice pomiędzy rzeczywistymi kosztami, a planowanymi są nieznaczne (art. 34, ust. 2 ustawy o rachunkowości). Z reguły jeśli do ewidencji przyjmowane są ceny ewidencyjne , ustalanie rzeczywistych kosztów wytworzenia łączy się z ustaleniem odchyleń. Takie postępowanie prowadzi do prezentacji zapasów na dzień bilansowy w wysokości rzeczywistych kosztów wytworzenia. 

Można założyć, że ustalenie wyceny produktów gotowych, półproduktów i produktów w toku nie jest procesem łatwym i składa się na niego kilka elementów. Warto więc przeanalizować rodzaj działalności oraz wielkość, aby proces był dostosowany do potrzeb przedsiębiorstwa.

Autor: Magdalena Włodek, Manager w warszawskim biurze MDDP Outsourcing

Źródło: Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości Dz.U.2023.0.120