Zasiłek opiekuńczy – kto może skorzystać, jak długo i jaka jest jego wysokość?

Jeżeli sprawujesz osobistą opiekę nad dziećmi lub innymi członkami rodziny i jesteś zgłoszony do ubezpieczenia chorobowego, to masz prawo otrzymać zasiłek opiekuńczy. Pamiętaj tylko, że jeżeli w Twoim gospodarstwie domowym jest osoba, która może zapewnić choremu dziecku lub innemu członkowi rodziny opiekę, wówczas nie masz do niego prawa. Wyjątek stanowi opieka nad chorym dzieckiem do 2 roku życia, wówczas, nawet jeżeli w gospodarstwie domowym, oprócz Ciebie jest osoba, która może zapewnić dziecku opiekę, zasiłek opiekuńczy Ci przysługuje.  

Zasiłek opiekuńczy należy się w równym stopniu zarówno matce jak i ojcu dziecka, ale wypłaca się go tylko jednemu z nich, tzn. temu, który złoży dokumenty o jego wypłatę za dany okres. Zasiłek opiekuńczy nie przysługuje za okresy niezdolności do pracy, w których ubezpieczony zachowuje prawo do wynagrodzenia oraz za okresy niezdolności do pracy takie jak urlop bezpłatny, oraz urlop wychowawczy.   

Prawo do zasiłku opiekuńczego oprócz osób, które zostały zgłoszone do obowiązkowego ubezpieczenia chorobowego, mają również osoby, które są zgłoszone do ubezpieczenia chorobowego dobrowolnie. Są nimi przedsiębiorcy, twórcy, artyści wykonujący wolny zawód, osoby wykonujące pracę nakładczą, umowę zlecenia, umowę agencyjną, a także więźniowie skierowani do pracy.  

Okres wypłaty zasiłku opiekuńczego

Zasiłek opiekuńczy przysługuje: 

• 60 dni w roku kalendarzowym – jeżeli sprawujesz opiekę nad zdrowym dzieckiem do 8 roku życia lub chorym dzieckiem do 14 roku życia 
• 14 dni w roku kalendarzowym – jeżeli sprawujesz opiekę nad chorym dzieckiem w wieku powyżej 14 lat oraz innym chorym członkiem rodziny (małżonkiem, rodzicami, rodzicem dziecka, ojczymem, macochą, teściami, dziadkami, wnukami, rodzeństwem pozostającymi we wspólnym gospodarstwie domowym),  
• 30 dni w roku kalendarzowym:  

– jeżeli sprawujesz opiekę nad chorym dzieckiem z niepełnosprawnością, które ukończyło 14 lat, ale nie ukończyło 18 lat 

– jeżeli sprawujesz opiekę nad dzieckiem z niepełnosprawnością, które ukończyło 8 lat, ale nie ukończyło 18 lat, jeżeli twój małżonek lub rodzic twojego dziecka, którzy stale się nim opiekują, w wyniku porodu, choroby lub pobytu w szpitalu, nie mogą sprawować nad nim opieki.    

Ważną informacją jest, że łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego z tytułu sprawowania opieki nad dzieckiem i innym członkiem rodziny nie może przekroczyć w sumie 60 dni dla wszystkich uprawnionych w danym roku kalendarzowym.  

Przykład:  jeżeli w danym roku kalendarzowym został przez Ciebie wykorzystany zasiłek opiekuńczy na chore 5- letnie dziecko w liczbie 55 dni, to na chorego rodzica możesz wykorzystać już tylko 5 dni opieki.  

Nie ma również znaczenia liczba dzieci we wspólnym gospodarstwie domowym, ponieważ limit 60 dni jest jeden, łącznie dla wszystkich.     

Niewykorzystany limit zasiłku opiekuńczego za dany rok kalendarzowy nie przechodzi na kolejny rok.   

Wysokość zasiłku opiekuńczego

Zasiłek opiekuńczy wynosi 80% podstawy jego wymiaru. Podstawę wymiaru zasiłku dla pracownika stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy, albo, w przypadku zatrudnienia krótszego niż 12 miesięcy, za pełne miesiące kalendarzowe ubezpieczenia poprzedzające miesiąc, w którym ta niezdolność powstała. Zasiłek opiekuńczy jest wypłacany za każdy dzień sprawowania opieki, również za dni ustawowo wolne od pracy. 

Dokumenty do wypłaty zasiłku opiekuńczego

Podstawowymi dokumentami do wypłaty zasiłku opiekuńczego są wnioski: 

Z-15A – kiedy sprawujesz opiekę nad dzieckiem 

Z-15B – kiedy sprawujesz opiekę nad innym niż dziecko chorym członkiem rodziny.  

Oprócz wyżej wymienionych wniosków należy również, w zależności od okoliczności,  dostarczyć dodatkowe dokumenty. I tak: 

W przypadku sprawowania opieki nad chorym dzieckiem lub chorym członkiem rodziny lekarz powinien wystawić Ci zwolnienie lekarskie o czasowej niezdolności do pracy. Poza danymi identyfikacyjnymi dotyczącymi ubezpieczonego, płatnika składek oraz lekarza, na dokumencie musi zostać wykazany okres zwolnienia od wykonywania pracy z powodu sprawowania osobistej opieki nad chorym dzieckiem/członkiem rodziny, data urodzenia dziecka/członka rodziny oraz stopień pokrewieństwa z osobą ubezpieczoną.   

W przypadku sprawowania opieki nad dzieckiem do 8 roku życia z powodu:  

• nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, jeżeli powiadomienie nastąpiło w terminie krótszym niż 7 dni przed tym faktem, pracownik powinien złożyć oświadczenie dotyczące zaistniałej sytuacji, 
• podejrzenia o nosicielstwo choroby zakaźnej u dziecka i związanej z tym konieczności izolacji, pracownik powinien przedstawić decyzję inspektora sanitarnego, 
• porodu, choroby lub pobytu w szpitalu małżonka, lub rodzica dziecka, który stale opiekuje się dzieckiem, pracownik powinien dostarczyć podpisane przez lekarza zaświadczenie, w którym lekarz wskaże dane małżonka lub rodzica dziecka, który stale opiekuje się dzieckiem, okres i przyczynę sprawowania opieki nad dzieckiem oraz dane dziecka, 
• choroby niani lub opiekuna, pracownik powinien przedstawić oświadczenie o chorobie niani lub opiekuna oraz dokument potwierdzający to zdarzenie np. kopię zwolnienia lekarskiego lub zaświadczenia lekarskiego niani/opiekuna potwierdzonego za zgodność z oryginałem.  
• opieki nad dzieckiem do 8 tygodnia życia, w czasie kiedy matka przebywa w szpitalu, pracownik powinien dostarczyć zaświadczenie o okresie pobytu matki w szpitalu oraz swoje oświadczenie, że matka dziecka korzysta z zasiłku macierzyńskiego w okresie 8 tygodni po porodzie.   
• opieki nad dzieckiem do 8 tygodnia życia, w przypadku porzucenia dziecka przez matkę, pracownik powinien złożyć oświadczenie, w którym informuje o fakcie porzucenia dziecka przez matkę, wskazując przy tym datę porzucenia dziecka.  

Kto wypłaca zasiłek:

– pracodawca, który zgłasza do ubezpieczenia chorobowego powyżej 20 ubezpieczonych 

– Zakład Ubezpieczeń Społecznych, jeżeli pracodawca zgłasza do ubezpieczenia chorobowego mniej niż 20 ubezpieczonych. 

ZUS wypłaca również zasiłki opiekuńcze osobom uprawnionym do nich po ustaniu stosunku pracy oraz osobom prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą i osobom z nimi współpracującymi.  

Jeżeli zasiłek jest wypłacany przez ZUS, to płatnik składek powinien złożyć zaświadczenie ZUS Z-3 (w przypadku pracowników) lub ZUS Z-3a w przypadku pozostałych ubezpieczonych. 

Autor: Aleksandra Stawowy Manager w katowickim biurze MDDP Outsourcing

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2023 r., poz. 2780 t. j.).