Kary umowne i odszkodowania w VAT i CIT

Kara umowna to inna forma odszkodowania, która służy naprawieniu szkody. Innymi słowy, jest to sankcja finansowa lub inna forma wymierzonej odpowiedzialności, wynikająca z naruszenia postanowień umowy między stronami. Jest to zazwyczaj uzgodniona wcześniej kwota lub sposób rekompensaty za niezrealizowane lub nienależyte wykonanie zobowiązań umownych.

Przepisy podatkowe nie zawierają definicji odszkodowania. Oznacza to, że w tym zakresie należy posiłkować się przepisami ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (dalej.: KC) art. 483 par. 1 mówi o karach umownych w następujący sposób:

„Można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna)”.

Kara umowna:

• jest sposobem zabezpieczenia wykonania zobowiązań umownych,
• stanowi formę ryczałtowego odszkodowania,
• pełni rolę stymulacyjną, prewencyjną i represyjną, a także motywującą dłużnika do wykonania świadczenia zgodnie z ustalonymi w umowie warunkami jakościowymi w umownym terminie.

Zastrzeżenie kary umownej zależy od woli stron umowy. Zgodnie z art. 484 KC obejmuje trzy grupy zdarzeń:

• niewykonanie zobowiązania,
• nienależyte wykonanie zobowiązania w całości,
• uchybienie w sposobie wykonania zobowiązania.

W umowie można zawrzeć karę za niewykonanie, ale także za nienależyte wykonanie zobowiązania.

W jaki sposób możemy naprawić szkodę?

Zgodnie z art. 363 KC naprawienie szkody powinno nastąpić według wyboru poszkodowanego poprzez przywrócenie stanu poprzedniego, bądź przez zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej. Kodeks Cywilny zastrzega „Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu”.

Naprawienie szkody w pieniądzu powinno być ustalone według cen z daty ustalenia odszkodowania.

Kara umowna jako przedmiot podatku VAT

Rozróżniamy kary umowne:

• pełniące funkcję odszkodowawczą (rekompensacyjną) za poniesione straty, które nie mieszczą się w katalogu czynności podlegających opodatkowaniu VAT (w art. 5 ust. 1 ustawy o VAT) i tym samym nie podlegają VAT,
• wiążące się z kwestią wykonania świadczenia wzajemnego przez stronę otrzymującą zapłatę kary umownej (w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy o VAT), wtedy kary umowne stanowią wynagrodzenie za usługę i podlegają VAT.

Jak twierdzą organy podatkowe kwalifikacja (z/bez VAT) zależy nie tylko od nazewnictwa czynności w umowie, ale faktycznego charakteru świadczenia związanego z jego zapłatą.

Kara umowna w rozumieniu podatku CIT

Przychodami podlegającymi opodatkowaniu CIT są, między innymi, otrzymane przez podatników pieniądze i wartości pieniężne, co wynika wprost z art. 12 ust. 1 pkt 1 ustawy o CIT.

Otrzymanymi przez podatników pieniędzmi są przy tym, kwoty otrzymanych przez nich odszkodowań i kar umownych.

Datę powstania przychodu należy ustalić na podstawie art. 12 ust. 3e ustawy o CIT. Stosownie do tego przepisu, w przypadku otrzymania przychodu, do którego nie stosuje się przepisów odnoszących się do sprzedaży towarów, usług oraz zbycia prawa majątkowego za datę powstania przychodu uważa się dzień otrzymania zapłaty. Zatem na gruncie podatku dochodowego od osób prawnych dopiero otrzymanie kary umownej skutkuje powstaniem przychodu podatkowego.

Uwaga !

Przedsiębiorca, który najpierw wypłaca klientom odszkodowania za szkody związane z przewozem towarów, a następnie odzyskuje od swojego ubezpieczyciela taką samą kwotę, nie uzyskuje w ten sposób przychodu.

Koszty podatkowe, a kary umowne

Kary, sankcje i odszkodowania spowodowane nieracjonalnym, niezgodnym z prawem działaniem podatnika wyłączane są z kosztów podatkowych w przypadkach wymienionych w ustawie takich jak:

• wad dostarczonych towarów,
• wad wykonanych robót,
• wad wykonanych usług,
• zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad,
• zwłoki w usunięciu wad towarów,
• zwłoki w usunięciu wad wykonanych robót,
• zwłoki w usunięciu wad wykonanych usług.

Zapłata kary za nieterminowe wykonanie umowy jest karą za wadliwe wykonanie usługi, a tym samym mieści się w katalogu kar umownych i odszkodowań wyłączonych z kosztów uzyskania przychodów w świetle przepisu art. 16 ust. 1 pkt 22 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych.

Autor: Bożena Wodarska Manager Księgowości w katowickim biurze outsourcingowym MDDP Outsourcing

Jeżeli masz pytania — serdecznie zapraszam do kontaktu: bozena.wodarska@mddp-outsourcing.pl