Amortyzacja środka trwałego – narzędzie do skutecznego planowania inwestycji

Rzeczowe składniki majątku, tj. środki trwałe, które znajdują się w dyspozycji przedsiębiorstwa, podlegają amortyzacji. Nie stanowi ona jedynie zwykłej formalności ani kolejnej czynności, którą należy wykonywać w księgowości. Jest również pewnego rodzaju narzędziem do zarządzania majątkiem przedsiębiorstwa. Zrozumienie zagadnienia, jakim jest amortyzacja, pozwala zauważyć, że jednostka może czerpać z niej wiele korzyści. Ma ona istotny wpływ na rozwój firmy oraz jej stabilność finansową.

Amortyzacja – informacje ogólne

Amortyzacja jest bezpośrednim rezultatem zużywania się środka trwałego w czasie jego użytkowania. Polega ona na systematycznym wykonywaniu odpisów amortyzacyjnych, które odnoszą w koszty określoną część wydatku poniesionego na zakup środka trwałego. Jest to równoznaczne z rozłożeniem w czasie kosztu nabycia lub wytworzenia środka trwałego. Na koniec amortyzacji przypada moment, w którym wykonane odpisy amortyzacyjne zrównają się z wartością początkową środka trwałego.

Obowiązkiem podatnika jest ewidencjonowanie środków trwałych. Pozwala to na kontrolowanie stopnia ich zużycia. Należy stosować stawki amortyzacji, które określone są w przepisach. Prawo zezwala na to, aby w określonych przypadkach stosować stawki określone indywidualnie. Dzięki temu możliwe jest jak najlepsze dopasowanie amortyzacji do faktycznego zużywania się środka trwałego.

Należy pamiętać, że ulepszenie środka trwałego wpłynie na wydłużenie okresu jego amortyzacji, ponieważ zwiększeniu ulegnie jego wartość początkowa. Środki trwałe, których z założenia wartość nie maleje, nie podlegają amortyzacji. Mowa tu o dziełach sztuki, obiektach muzealnych czy gruntach (za wyjątkiem gruntów służących wydobyciu kopalin metodą odkrywkową).

Rodzaje amortyzacji

Wyróżniamy trzy rodzaje amortyzacji:

• Liniowa – przyjmujemy, że środek trwały zużywa się równomiernie, co przekłada się na stałą wysokość odpisów amortyzacyjnych w całym okresie amortyzacji. W niektórych sytuacjach może być zastosowana stawka podwyższona lub określona indywidualnie,
• Degresywna – znana jako malejąca lub przyspieszona – zakłada, że ekonomiczna przydatność środka trwałego w miarę upływu okresu jego użytkowania maleje. Stawka amortyzacji jest stała, natomiast zmienia się (zmniejsza) podstawa, od której naliczane są odpisy amortyzacyjne. Metoda ta stosowana jest jedynie dla maszyn i urządzeń zaklasyfikowanych do grup 3-6 i 8 Klasyfikacji Środków Trwałych (KŚT),
• Naturalna – wynikająca z intensywności użytkowania środka trwałego. Kalkuluje się ją dla każdego miesiąca w oparciu o to, jaką ilość pracy dany środek wykonał w tym okresie.

Stosowana przez jednostkę metoda amortyzacji zależy od rodzaju środków trwałych, które znajdują się w majątku rzeczowym przedsiębiorstwa, oraz przyjętej polityki rachunkowości.

Regulacje prawne

W polskim prawie kwestie dotyczące amortyzacji uregulowane są w Ustawie o rachunkowości, Ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych i Ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych. Określone w nich zostały metody amortyzacji, jakie mogą być stosowane, oraz stawki amortyzacji.

Zgodnie z Ustawą o rachunkowości amortyzacja jest systematycznym ujęciem określonej części wartości początkowej środka trwałego w poszczególnych okresach, w których jest on użytkowany. Artykuł 32 UoR mówi o tym, że „rozpoczęcie amortyzacji następuje nie wcześniej niż po przyjęciu środka trwałego do używania”, tzn. od dnia następującego po przyjęciu lub od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym środek trwały przyjęto do użytkowania.

Z kolei w prawie podatkowym za moment rozpoczęcia amortyzacji uznawany jest pierwszy dzień miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiło wprowadzenie do ewidencji środka trwałego. Wszelkie regulacje w zakresie środków trwałych zawarto w art. 16a – 16l updop, a także 22a – 22l updof. Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne, których wartość początkowa nie przekracza 10 000 zł, mogą zostać jednorazowo ujęte w kosztach jednostki, zgodnie z art. 22d Ustawy o PIT, którego treść brzmi: „Podatnicy mogą nie dokonywać odpisów amortyzacyjnych od składników majątku, o których mowa w art. 22a i 22b, których wartość początkowa, określona zgodnie z art. 22g, nie przekracza 10 000 zł; wydatki poniesione na ich nabycie stanowią wówczas koszty uzyskania przychodów w miesiącu oddania ich do używania”.

Amortyzacja podatkowa może, ale nie musi, równać się bilansowej. Wynika to wprost z regulacji prawnych. Jest ona narzucona z góry. W Załączniku nr 1 do Ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych znajduje się wykaz obowiązujących stawek amortyzacyjnych. Jest ich dziesięć: 1,5%, 2,5%, 4,5%, 7%, 10%, 14%, 18%, 20%, 25%, 30%. Do każdej z nich są przypisane środki trwałe wymienione w KŚT.

Z kolei amortyzacja bilansowa ma odzwierciedlać planowany okres użytkowania środka trwałego. Wynika to z Ustawy o rachunkowości. To do organu zarządzającego jednostką należy decyzja o ustaleniu wysokości stosowanych stawek amortyzacyjnych.

Rola amortyzacji w przedsiębiorstwie

Amortyzacja pełni bardzo istotną rolę w zarządzaniu finansami przedsiębiorstwa, bezpośrednio wpływa na wynik finansowy jednostki. Określana bywa jako pewnego rodzaju „zegar ekonomiczny” – wraz z upływającym czasem zmniejsza wartość majątku trwałego jednostki. Systematyczne ujmowanie kosztów pozwala na przedstawienie realnego obrazu kondycji firmy. Ma to ogromny wpływ na skuteczniejsze planowanie inwestycji czy optymalizacje podatkowe. Odpisy amortyzacyjne wynikające z amortyzacji podatkowej stanowią koszt uzyskania przychodu. Dają podatnikowi możliwość zmniejszenia podstawy opodatkowania, a dzięki temu kwota podatku do zapłaty będzie niższa.