Co to jest fiskus? Rola i znaczenie

Fiskus odgrywa kluczową rolę w stabilności finansów publicznych. To potoczne określenie instytucji państwowych odpowiedzialnych za pobór podatków, egzekwowanie obowiązkowych danin oraz kontrolę przestrzegania przepisów podatkowych i celnych. 

Spis treści 

1. Instytucje tworzące fiskus w Polsce
2. Główne zadania fiskusa
3. Uprawnienia fiskusa w dostępie do informacji finansowych
4. Najczęstsze sytuacje, które mogą wywołać kontrolę
5. Blokady kont i konsekwencje dla przedsiębiorców
6. Podsumowanie
7. FAQ

Instytucje tworzące fiskus w Polsce

W Polsce do fiskusa zalicza się przede wszystkim: 

• Ministerstwo Finansów – tworzy politykę podatkową państwa. 
• Krajową Administrację Skarbową (KAS) – kontroluje, pobiera i egzekwuje podatki. 
• Urzędy Skarbowe – obsługują podatników i prowadzą postępowania. 
• ZUS – pobiera składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. 
• Centra Obsługi Podatnika – ułatwiają kontakt obywateli z administracją podatkową.  

Główne zadania fiskusa:

• Pobór podatków 

 Jednym z kluczowych zadań fiskusa jest pobór podatków. Obejmuje to zarówno: podatki dochodowe od osób fizycznych (PIT) i prawnych (CIT), podatki pośrednie, np. VAT, akcyzę czy cło. 

• Kontrola podatkowa 

Fiskus przeprowadza kontrole podatkowe w celu: wykrywania nieprawidłowości w deklaracjach podatkowych, przeciwdziałania unikaniu opodatkowania, zmniejszenia tzw. luki podatkowej (szczególnie VAT). Kontrole mogą obejmować audyty dokumentów finansowych, porównanie deklaracji z rzeczywistymi przepływami finansowymi oraz weryfikację poprawności ksiąg rachunkowych. 

• Kontrola celna

Kolejnym zadaniem fiskusa jest kontrola celna, czyli monitorowanie przepływu towarów przez granice kraju, zapewniające zgodność z przepisami celnymi i podatkowymi.

Uprawnienia fiskusa w dostępie do informacji finansowych

Fiskus dysponuje dziś najbardziej rozbudowanymi narzędziami analitycznymi w historii. Na podstawie obowiązujących przepisów może pozyskiwać dane o rachunkach bankowych bez wiedzy podatnika – od 2022 roku urząd skarbowy ma prawo zażądać od banku historii transakcji na podstawie art. 48 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej, jeśli istnieje podejrzenie wykroczenia lub przestępstwa skarbowego, monitorować przepływy finansowe w czasie rzeczywistym dzięki zautomatyzowanym systemom analitycznym, wykorzystywać narzędzia takie jak:

• STIR – analizuje operacje bankowe i wyłapuje transakcje podejrzane lub nietypowe,
• DAC7 – obowiązek raportowania danych transakcyjnych przez platformy cyfrowe,  
• ARANEA – zaawansowana sztuczna inteligencja KAS, która 24/7 analizuje dane i typuje podmioty do kontroli na podstawie ryzyka. 

Najczęstsze sytuacje, które mogą wywołać kontrolę

Do kontroli podatnika najczęściej prowadzą: 

• Zwrot VAT – bardzo wysoki zwrot lub nietypowy względem poprzednich lat, albo pierwszy w historii firmy wniosek o zwrot VAT.  
• Niezgodne lub podejrzane deklaracje

Kontrola może dotyczyć firm, które:

• Wykazują niskie dochody przy wysokich wydatkach,
• Kupują dobra luksusowe niewspółmierne do deklarowanych przychodów,
• Generują straty przy dużych obrotach. 

Działalność internetowa:
Regularna sprzedaż online, materiały cyfrowe, blogi i e-commerce – fiskus bada, czy działalność jest rejestrowana i prawidłowo opodatkowana. 

Blokady kont i konsekwencje dla przedsiębiorców

Fiskus ma prawo blokować konta firmowe w ramach systemu STIR w przypadku ryzyka wyłudzeń podatkowych lub podejrzanych transakcji. 

Konto może być zablokowane na 72 godziny natychmiast po wykryciu podejrzanych operacji. Blokada może zostać przedłużona do 3 miesięcy, jeśli fiskus stwierdzi ryzyko nieuregulowania zobowiązań lub kontynuacji podejrzanej działalności.
Blokada konta nawet krótkotrwała oznacza poważne problemy operacyjne:

• brak możliwości płacenia kontrahentom,
• brak dostępu do środków obrotowych,
• ryzyko opóźnień podatkowych i kredytowych,
• utrata płynności i zaufania partnerów biznesowych. 

Podsumowanie 

Fiskus pełni kluczową rolę w stabilności finansów publicznych, a jego działania kontrolne mają zagwarantować uczciwe rozliczenia podatkowe i ochronę budżetu państwa. Dostęp do danych bankowych oraz narzędzia analityczne pozwalają szybko wykrywać nieprawidłowości, co wymaga od firm rzetelnych rozliczeń. 

FAQ

1. Czy fiskus może sprawdzić moje konto bankowe bez mojej wiedzy?

Tak. Od 2022 roku urząd skarbowy może pozyskać historię transakcji z banku bez informowania podatnika, jeśli istnieje podejrzenie wykroczenia lub przestępstwa skarbowego. Uprawnienia wynikają z art. 48 ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej. Dodatkowo operacje bankowe są analizowane automatycznie przez system STIR i narzędzia analityczne KAS.

2. Co najczęściej wywołuje kontrolę podatkową?

Najczęstsze powody to:

• wysoki lub nietypowy zwrot VAT,
• deklaracje niezgodne z przepływami finansowymi (np. niski dochód przy dużych wydatkach),
• podejrzane lub nieregularne transakcje,
• niezgłoszona działalność internetowa lub e-commerce,
• rozbieżności między dochodami a stylem życia lub zakupami.

3. Kiedy fiskus może zablokować konto firmowe?

Fiskus może zablokować konto w ramach STIR, jeśli stwierdzi ryzyko wyłudzeń lub podejrzane transakcje.

• Blokada natychmiastowa: do 72 godzin.
• Przedłużenie: do 3 miesięcy, jeśli istnieje ryzyko nieuregulowania zobowiązań podatkowych lub kontynuacji podejrzanej działalności.

Skutki to m.in. brak możliwości płatności, utrata płynności

Autor: Viktoriia Vorona, asysten księgowy, MDDP Outsourcing

Poszukują Państwo polecanego i profesjonalnego partnera, który wspiera firmy w zakresie księgowości, kadr i płac? Zapraszamy do kontaktu – wspólnie znajdziemy rozwiązania najlepiej dopasowane do Państwa potrzeb.