Wartości niematerialne i prawne w ujęciu bilansowym

Firmy coraz częściej pozyskują prawa majątkowe zaliczane do aktywów trwałych jako wartości niematerialne i prawne. Posiadanie ich pozwala na szybszy rozwój oraz zdobycie konkurencyjności przedsiębiorstwa na dynamicznym rynku. Tym samym z biegiem czasu przybierają one coraz bardziej skomplikowaną formę, w obecnych czasach ich zakup niejednokrotnie wiąże się również z potrzebą odpowiedniego wdrożenia, modyfikacji w celu przystosowania dla użytkownika końcowego. Co należy zatem rozumieć przez pojęcie wartości niematerialne i prawne zgodnie z ustawą o rachunkowości?

Czym są wartości niematerialne i prawne?

Wartości niematerialne i prawne stanowią grupę najmniej płynnych składników aktywów. Zalicza się do nich składniki aktywów trwałych, które zgodnie z definicją w ustawie o rachunkowości (Art. 3. ust. 1. pkt. 14. UoR):

• zostały nabyte przez jednostkę,
• są to prawa majątkowe zaliczane do aktywów trwałych (niemające postaci fizycznej),
• nadają się do gospodarczego wykorzystania (zdatne do użytku),
• posiadają przewidywany okres ekonomicznej użyteczności dłuższy niż rok,
• są przeznaczone do użytkowania w działalności operacyjnej na potrzeby własne jednostki lub w celu oddania ich do użytkowania kontrahentowi na podstawie umowy najmu, dzierżawy oraz leasingu operacyjnego i zgodnie z art. 3. ust. 4 UoR nie zaliczają się na mocy umowy do aktywów trwałych korzystającego,
• zaliczyć można również obce wartości niematerialne i prawne przyjęte do użytkowania przez jednostkę jako „korzystający” do odpłatnego używania lub pobierania pożytków na czas oznaczony, zaliczane do aktywów trwałych, jeśli umowa spełnia określone w tym ustępie warunki leasingu finansowego (zgodnie z art. 3 ust 4. UoR).

Warto podkreślić, że ujęcie bilansowe może się różnić od ujęcia podatkowego, stąd konieczne może być w niektórych przypadkach prowadzenie oddzielnej ewidencji dla celów podatkowych i bilansowych.

Ustawa o rachunkowości wymienia następujące przykłady wartości niematerialnych i prawnych:

Wartości prawne:

• Licencje, autorskie prawa majątkowe, koncesje, prawa pokrewne,
• Prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów użytkowych oraz zdobniczych
• Know-how

Wartości niematerialne:

• Nabytą wartość firmy
• Koszty zakończonych prac rozwojowych (aktywowane i rozliczane w czasie nakłady na prace rozwojowe tj. na proces zastosowania odkryć badawczych lub też osiągnięć innej wiedzy w praktyce)

 Szczególne przypadki wartości niematerialnych:

• Koszty zakończonych prac rozwojowych, które były prowadzone przez jednostkę na własne potrzeby, poniesione przed rozpoczęciem procesu produkcji lub zastosowaniem technologii, zalicza się do wartości niematerialnych i prawnych, jeżeli (Art. 33 ust. 2 UoR):
• produkt lub technologia wytwarzania są ściśle ustalone, a koszty prac rozwojowych, które ich dotyczą, są wiarygodnie określone;
• techniczna przydatność produktu lub zastosowanej technologii została stwierdzona i odpowiednio udokumentowana, co było podstawą do podjęcia decyzji o wytwarzaniu tych produktów lub stosowaniu technologii;
• koszty prac rozwojowych zostaną pokryte oczekiwanymi przychodami ze sprzedaży tych produktów lub wykorzystania technologii.
• Wartość firmy to różnica pomiędzy ceną nabycia określonej jednostki lub zorganizowanej jej części a niższą od niej wartością godziwą przejętych aktywów netto (różnica między wartością aktywów ogółem a wartością zobowiązań i rezerw na zobowiązania). Jeżeli cena nabycia jednostki lub zorganizowanej jej części jest niższa od wartości godziwej przejętych aktywów netto, to różnica stanowi ujemną wartość firmy, która nie jest składnikiem wartości niematerialnych i prawnych (Art. 33 ust. 4 UoR).

Co nie stanowi wartości niematerialnych i prawnych?

• Składniki majątkowe niemożliwe do zidentyfikowania jako odrębne składniki majątkowe, zakup systemu operacyjnego, bez którego użytkowanie z komputera nie jest możliwe, stanowi integralną składową tego środka trwałego i zwiększa jego wartość początkową.
• Aktywa inwestycyjne. Wartości niematerialne i prawne, nieużytkowane przez jednostkę, lecz będące w jej posiadaniu w celu osiągnięcia z nich konkretnych korzyści ekonomicznych, które wynikają z przyrostu ich wartości oraz potencjalnych przychodów z transakcji handlowej np. z ich sprzedaży. (Art. 3 ust. 1 pkt. 17)
• Koszty poniesione po przyjęciu wartości niematerialnych i prawnych do używania. Na przykład koszty szkoleń pracowników w zakresie obsługi (nieujęte w cenie zakupu i niemożliwe do oszacowania), odsetki, opłaty od kredytów po przyjęciu oprogramowania do użytkowania.
• Koszty niespełniające kryteriów danej wartości niematerialnej i prawnej, a także te, które nie mają związku przyczynowo skutkowego z ich pozyskaniem, koszty ogólnego zarządu, prace badawcze poniesione przed rozpoczęciem badań rozwojowych.
• Wartości niematerialne i prawne oddane do używania innemu podmiotowi na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu finansowego, które zaliczają się do aktywów trwałych tego kontrahenta, zgodnie z warunkami określonymi w Ustawie o Rachunkowości (Art. 3. ust. 4. UoR).

Wartości niematerialne i prawne, których jednostkowa cena nabycia jest niższa od wartości wynikającej z zasady istotności przyjętej w polityce rachunkowości jednostki (Art. 8. ust. 1 UoR). Wartości te zgodnie z przyjętymi przez firmę zasadami rachunkowości, pomimo że spełniają definicję wartości niematerialnych i prawnych, mogą być księgowane bezpośrednio w koszty. Dla takich  składników warto prowadzić ewidencję pozabilansową.

Autor: Ewelina Zajączkowska, Księgowa w warszawskim biurze rachunkowym MDDP Outsourcing

Źródło: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19941210591/U/D19940591Lj.pdf