Rachunkowość zarządcza w 2024 roku. Wielostopniowy i wieloblokowy rachunek kosztów i wyników

Globalizacja, nowe technologie informatyczne, uczestniczenie firm w coraz bardziej złożonych umowach i transakcjach, zwiększanie zakresu rozliczania wyznaczają trendy dla rachunkowości zarządczej. Coraz wyższe wymagania w zakresie jakości tworzonych informacji wynikają z potrzeby posiadania wiarygodnych, rzetelnych danych w erze informacyjnej.

Czym jest rachunkowość zarządcza?

Wielostopniowy i wieloblokowy rachunek kosztów i wyników to zaawansowane podejście do zarządzania kosztami, które uwzględnia różne etapy produkcji lub procesu biznesowego. W takim podejściu koszty są analizowane na wielu poziomach hierarchicznych, co pozwala lepiej zrozumieć, jakie koszty są generowane na różnych etapach procesu oraz jak wpływają one na wyniki finansowe organizacji. Ta metoda pozwala na bardziej szczegółową analizę  i optymalizację kosztów w poszczególnych obszarów działalności przedsiębiorstwa.

Sprawność zarządzania realizowanego w sposób zdecentralizowany wymaga odpowiedniej struktury informacji i kryteriów oceny menedżerów odpowiedzialnych za przekazane im prawo decydowania i kierowania procesami. Właściwą strukturę informacji w podmiotach zdecentralizowanych zapewniają rozwinięte systemy rachunku kosztów i wyników.

Tworzenie informacji ex ante (budżety) i ex post (sprawozdania) dla ośrodków odpowiedzialności mierzą dokonania osób odpowiedzialnych za realizację określonego celu.

Rachunkowość zarządcza a struktura kosztów

W wielostopniowym i wieloblokowym rachunku kosztów i wyników są zachowane zasady rachunku kosztów zmiennych. Podstawowe struktury kosztów, jak koszty rodzajowe, koszty podmiotów wewnętrznych (centrów kosztów), koszty produktów i usług, są agregowane również z wyodrębnieniem kosztów stałych i kosztów zmiennych (rachunek przedmiotowy).

Różnica między rachunkiem kosztów zmiennych a wielostopniowym i wieloblokowym rachunkiem kosztów i wyników polega na odmiennym ujęciu kosztów stałych firmy w okresie.

W rachunku kosztów zmiennych koszty stałe firmy ujmowane są łącznie i odejmowane od marży brutto firmy. W wielostopniowym i wieloblokowym rachunku koszty stałe firmy nie stanowią jednego bloku, lecz składaj się z wielu segmentów. Każdy segment kosztów stałych tworzy się przez identyfikowanie kosztów według rodzaju, na podstawie dokumentów źródłowych, z wyróżnionymi obiektami kosztów, istotnymi dla procesów zarządzania. Koszty stałe w tym rachunku mogą być agregowane dla dowolnej liczby obiektów kosztowych, uporządkowanych i powiązanych.

Identyfikacja kosztów stałych:

• Koszty stałe produktu, tj. opłaty licencyjne, amortyzacja maszyn i innych urządzeń koszty dzierżawy i inne rodzaje kosztów ponoszone w związku z produkcją określonego produktu.
• Koszty stałe grupy produktów, tj. koszty utrzymania w gotowości, amortyzacja maszyn wykorzystywanych w procesie wytwarzania grupy produktów.
• Koszty stałe podmiotu, tj. płace kierownictwa podmiotu, koszty utrzymania pomieszczeń, koszty szkoleń, BHP.
• Koszty stałe obszarów działalności, tj. koszty utrzymania budynków, płace kadry technicznej lub handlowej
• Koszty stałe firmy, tj. płace naczelnego kierownictwa firmy, koszty utrzymania, ochrona.

Prawidłowa identyfikacja kosztów stałych z wyodrębnionymi obiektami kosztowymi pozwala na realne objaśnienie relacji: koszty – rozmiary produkcji – zysk.

W wielostopniowym i wieloblokowym rachunku kosztów i wyników, obok złożonej struktury kosztów stałych, tworzona jest rozbudowana struktura przychodów ze sprzedaży.

Jak ustalić wyniki cząstkowe?

Rachunkowość zarządcza, czyli rachunek kosztów i wyników, musi zawierać dobrze skalkulowane wyniki cząstkowe. Jak zatem ustalić wyniki cząstkowe w postaci marży brutto dla produktów, grup produktów, podmiotów wewnętrznych, obszarów i firmy jako całości?

W tabeli poniżej przykład, w jaki sposób w jednym miejscu możemy mieć zbiór informacji o kosztach, przychodach i wynikach przedsiębiorstwa jako całości.

Czytelne sprawozdanie przedstawia wielostopniowy i wieloblokowy rachunek kosztów i wyników.

Marża brutto I – największy wynik ze sprzedaży ustalany według wyrobów, podmiotów oraz dla przedsiębiorstwa. Wynik ten jest różnicą między przychodem ze sprzedaży, pomniejszonym o podatek obrotowy, upusty, rabaty, a kosztami zmiennymi i stałymi, które indywidualnie łączą się z produktami. Marża ta jest jedynym realnym kryterium oceny rentowności produktów, gdyż jej ustalenia nie wymaga żadnych rozliczeń kosztów, a zatem nie jest zniekształcona przez stosowanie kluczy podziałowych. Marża brutto I zawiera w sobie zysk i służy do pokrycia kosztów stałych podmiotów wewnętrznych oraz całości przedsiębiorstwa.

Marża brutto II – stanowi wielkość mniejszą od marży brutto I o poziom kosztów stałych indywidualnie związanych z wytwarzaniem konkretnych grup produktów. Spełnia ona identyczną rolę, jako kryterium efektywności – jak marża I, lecz w odniesieniu do oceny rentowności grup produktów.

Marża brutto III – wielkość, którą uzyskuje się poprzez odjęcie kosztów stałych podmiotów wewnętrznych przedsiębiorstwa. Wielkość ta może służyć do oceny efektywności działań podmiotów z uwagi na jej realność.

Informacje o marży brutto, realizowanej na różnych stopniach zarządzania oraz różnych blokach są istotne dla prowadzenia polityki sprzedaży i polityki inwestycyjnej w firmie.

Kryterium marży brutto jest wykorzystywane do układania optymalnego programu produkcji i sprzedaży, który zapewnia maksymalny poziom zysku w okresie sprawozdawczym oraz do podejmowania decyzji o alokacji środków inwestycyjnych.

Autor: Bożena Wodarska- Manager w MDDP Outsourcing, biuro rachunkowe Katowice