Utrata wartości aktywów w branży OZE – jak je chronić i uniknąć kosztownych odpisów?

Co warto wiedzieć o testach na utratę wartości aktywów w branży OZE? Jakie są kluczowe przesłanki, procedura testowania i skutki księgowo-podatkowe?

Utrata wartości aktywów jest jednym z najistotniejszych zagadnień zarządzania ryzykiem finansowym w sektorze odnawialnych źródeł energii (OZE). W świetle ustawy o rachunkowości (UoR) oraz Krajowego Standardu Rachunkowości nr 4 (KSR 4) przedsiębiorstwa powinny regularnie oceniać, czy nie wystąpiła trwała utrata wartości posiadanych aktywów (art. 28 ust. 7 UoR). Dynamiczne otoczenie prawne, zmiany technologiczne oraz wahania na rynku energii sprawiają, że w branży OZE temat ten nabiera szczególnego znaczenia. Poniżej omawiamy główne czynniki prowadzące do utraty wartości, procedurę testowania oraz wyjaśniamy konsekwencje księgowe i podatkowe związane z ewentualnymi odpisami aktualizującymi.

Kiedy należy przeprowadzać testy na utratę wartości w branży OZE?

Zgodnie z UoR i KSR 4, testy na utratę wartości powinny być wykonywane co najmniej na każdy dzień bilansowy oraz za każdym razem, gdy pojawią się wyraźne przesłanki świadczące o tym, że wartość bilansowa aktywa może przewyższać jego wartość odzyskiwalną. W branży OZE szczególną uwagę trzeba zwracać na:

• zmiany prawne, np. modyfikacje ustawy odległościowej (tzw. ustawa wiatrakowa), które mogą ograniczyć lokalizację nowych farm wiatrowych;
• decyzje administracyjne, takie jak odmowa wydania pozwolenia na budowę, cofnięcie koncesji czy ograniczenie dostępu do sieci energetycznej;
• rozwój nowych technologii, które wypierają dotychczasowe rozwiązania i prowadzą do spadku konkurencyjności starszych instalacji;
• czynniki ekonomiczne i rynkowe, w tym spadek cen energii, zmiany w polityce cenowej państwa czy zmniejszenie popytu na energię odnawialną;
• przesłanki techniczne i operacyjne, obejmujące awarie, wyższe niż zakładano koszty eksploatacji czy nieosiągnięcie planowanej produkcji energii.

Należy pamiętać, że KSR 4 kładzie nacisk na trwały charakter utraty wartości. Oznacza to, że nie każdy krótkotrwały spadek rentowności czy chwilowe problemy operacyjne muszą automatycznie prowadzić do odpisu – kluczowa jest ocena, czy utrata wartości będzie się utrzymywać w dłuższym okresie.

Ocena utraty wartości a zobowiązania i rezerwy

Właściwa ocena utraty wartości aktywów wymaga uwzględnienia wszystkich czynników, które mogą wpływać na wartość odzyskiwalną. Jak wskazuje pkt 2.9 KSR 4, w niektórych przypadkach należy wziąć pod uwagę również zobowiązania i rezerwy bezpośrednio związane z danym aktywem. Jeżeli takie zobowiązania lub rezerwy (np. z tytułu przyszłych demontaży, konieczności modernizacji czy kar umownych) obniżają potencjał generowania korzyści ekonomicznych, powinny one znaleźć odzwierciedlenie w obliczeniach wartości odzyskiwalnej.

Jak wygląda procedura przeprowadzania testów na utratę wartości?

1. Pierwszym krokiem jest identyfikacja przesłanek wskazujących na konieczność przeprowadzenia testu na utratę wartości. Należy systematycznie monitorować zarówno wewnętrzne uwarunkowania (stan posiadanych aktywów, wyniki operacyjne), jak i otoczenie rynkowe oraz prawne. Jeśli któryś z opisanych powyżej czynników zagraża trwałej wartości aktywa, pojawia się konieczność przeprowadzenia testu na utratę wartości.
2. Drugim krokiem jest ustalenie wartości odzyskiwalnej. Wartość odzyskiwalną ustala się jako wyższą z dwóch wartości: (a) wartości godziwej pomniejszonej o koszty sprzedaży, b) wartości użytkowej, wyliczanej na podstawie zdyskontowanych przyszłych przepływów pieniężnych generowanych przez aktywo. Jeśli w analizie uwzględnia się zobowiązania i rezerwy związane z danym składnikiem aktywów, należy odliczyć ich wpływ na ostateczną wielkość przyszłych korzyści (np. poprzez uwzględnienie dodatkowych kosztów).
3. Krokiem trzecim jest porównanie wartości bilansowej z wartością odzyskiwalną. Jeżeli wartość bilansowa aktywa przewyższa obliczoną wartość odzyskiwalną, UoR (art. 28) i KSR 4 nakazują wówczas dokonać odpisu aktualizującego, który ma odzwierciedlić trwałą utratę wartości.
4. Finalnym krokiem jest ujęcie w księgach – odpis aktualizujący ujmowany jest jako pozostałe koszty operacyjne, co automatycznie wpływa na obniżenie wyniku finansowego netto za dany okres.

Co może być przedmiotem testów na utratę wartości?

W kontekście OZE, oprócz oczywistych środków trwałych (farm wiatrowych, elektrowni fotowoltaicznych, biogazowni), testy powinny objąć także np.:

• środki trwałe w budowie (inwestycje w toku);
• wartości niematerialne i prawne (np. licencje na technologie);
• udziały w innych jednostkach (jeśli dotyczą projektów OZE);
• należności i udzielone pożyczki (powiązane z realizacją inwestycji w sektorze odnawialnym).

Pominięcie któregokolwiek z tych składników może zafałszować obraz sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa.

Księgowe konsekwencje odpisów aktualizujących

Wpływ na wynik finansowy. Odpisy aktualizujące obniżają wynik finansowy netto, co negatywnie wpływa na wskaźniki rentowności (ROA, ROE) oraz może zmieniać odbiór spółki przez inwestorów. Odpis jest zwykle kosztem niegotówkowym (non-cash), lecz potrafi mocno zachwiać rentownością i wiarygodnością kredytową przedsiębiorstwa.

Raportowanie i transparentność. Ponieważ w branży OZE istnieje wiele specyficznych ryzyk (wspomnianych już powyżej m.in. technologicznych, regulacyjnych czy operacyjnych), staranne ujmowanie odpisów aktualizujących zwiększa przejrzystość sprawozdania finansowego. W sytuacji braku rzetelnych testów firma może nieprawidłowo ocenić perspektywy i kondycję finansową inwestycji, co w dalszej perspektywie rodzi ryzyko błędnych decyzji.

Skutki podatkowe odpisów aktualizujących wykraczające poza zakres KSR 4

Choć Krajowy Standard Rachunkowości nr 4 koncentruje się wyłącznie na zasadach ewidencji odpisów aktualizujących w sprawozdaniach finansowych, w praktyce przedsiębiorstwa muszą także uwzględniać skutki podatkowe odpisów aktualizujących wynikające z przepisów ustawy o podatku dochodowym. W tym zakresie odpis aktualizujący z tytułu utraty wartości nie stanowi kosztu uzyskania przychodów w podatku dochodowym od osób prawnych (CIT). Powstają różnice przejściowe między wartością bilansową a podatkową aktywów, co prowadzi do konieczności tworzenia rezerw lub aktywów z tytułu podatku odroczonego. Brak możliwości rozliczenia tego odpisu jako kosztu podatkowego może powodować w krótkim okresie wyższe zobowiązanie podatkowe bieżące. Z kolei w dłuższej perspektywie niewłaściwe zarządzanie rezerwami na podatek odroczony może skutkować koniecznością dokonania dużych korekt w przyszłości.

Powyższe zagadnienia mają istotny wpływ na finanse firmy, jednak należy pamiętać, że nie wynikają one z samego KSR 4, lecz z przepisów ustawy o CIT.

Przykład z rynku OZE

Głośnym przykładem z rynku dotyczącym odpisów była sytuacja Grupy Orlen. W 2023 roku Orlen – w reakcji na trudne warunki ekonomiczne i geopolityczne oraz wynikającą z nich presję na marże w segmencie petrochemicznym – przeprowadził testy na utratę wartości aktywów trwałych i środków trwałych w budowie. Rezultatem była konieczność ujęcia odpisów aktualizujących o łącznej wartości 10,2 mld zł w sprawozdaniu finansowym za 2023 rok (komunikat). Choć odpis miał charakter niegotówkowy, wywarł istotny wpływ na raportowany wynik netto spółki, rentowność oraz wymagał uwzględnienia w kalkulacjach podatku odroczonego.

Przykład Orlenu pokazuje, jak wymagające – z perspektywy testów na utratę wartości aktywów – mogą być rozległe, kapitałochłonne projekty realizowane w niestabilnym otoczeniu gospodarczym i geopolitycznym. Zmusza to zarządy firm do szczególnie dokładnej oceny, czy utrata wartości ma charakter trwały, oraz do bieżącej weryfikacji założeń rynkowych, aby odpowiednio wcześnie ująć ewentualne odpisy aktualizujące.

Zarządzanie ryzykiem utraty wartości aktywów w branży OZE

Aby zminimalizować skutki trwałej utraty wartości aktywów w branży OZE, warto trzymać się następujących dobrych praktyk:

1. regularnie monitorować otoczenie prawne, rynkowe i technologiczne – upewniać się, że bieżące oraz planowane projekty nie tracą rentowności w wyniku zmian legislacyjnych, administracyjnych czy technologicznych;
2. wdrażać procedury wewnętrzne wczesnego ostrzegania – systematycznie oceniać zarówno aktywa, jak i powiązane z nimi zobowiązania oraz rezerwy;
3. dokonywać rzetelnych testów na dzień bilansowy – szczególnie wtedy, gdy pojawiają się symptomy utraty wartości;
4. współpracować z ekspertami księgowymi i podatkowymi – KSR 4 wyznacza standard ewidencji i prezentacji w sprawozdaniach, ale kwestie związane z CIT oraz podatkiem odroczonym wymagają odrębnego, profesjonalnego podejścia.

Testy na utratę wartości aktywów – jak MDDP Outsourcing może pomóc?

Utrata wartości aktywów w branży OZE, zwłaszcza trwała utrata wartości (zgodnie z UoR i KSR 4), może znacznie wpłynąć na sprawozdania finansowe, wskaźniki rentowności i postrzeganie spółki przez rynek. Niezwykle istotne jest również prawidłowe ujęcie w księgach oraz rozróżnienie zasad rachunkowości od wytycznych podatkowych – zwłaszcza w zakresie rozliczania odpisów i tworzenia rezerw na podatek odroczony. Dla firm z branży OZE kluczem do sukcesu jest:

• przejrzysta analiza przesłanek utraty wartości (m.in. czynniki prawne, techniczne, administracyjne),
• uwzględnianie zobowiązań i rezerw powiązanych z aktywami,
• spójne podejście do aspektów księgowo-podatkowych,
• oraz profesjonalne wsparcie ekspertów doświadczonych w obsłudze projektów z branży odnawialnych źródeł energii.

Jeżeli potrzebują Państwo konsultacji lub wsparcia w przeprowadzaniu testów na utratę wartości aktywów w branży OZE – zapraszamy do kontaktu. Nasi eksperci pomogą w rzetelnej ocenie ryzyka i zapewnieniu zgodności z obowiązującymi regulacjami, zarówno w zakresie rachunkowości, jak i regulacji podatkowych. Serdecznie zapraszamy do współpracy! 👉KONTAKT

Outsourcing księgowy i kadrowo-płacowy dla wymagających firm
Finanse, które tworzą wartość – nie tylko ją mierzą

▪  Usługi księgowe  ▪ Usługi kadrowo-płacowe ▪ Sprawozdania finansowe
> Zapraszamy do kontaktu! <

Autor: Honorata Zakrzewska-Krzyś
Weryfikacja merytoryczna i kontakt ekspercki: Rafał Małecki, Menedżer, Księgowość MDDP Outsourcing Warszawa